Een zeventig jaar oude kaart na restauratie vol nieuwe ontdekkingen
Welke geheimen kunnen er op een kaart uit 1952 tevoorschijn komen die je al honderden keren hebt bekeken? Op een zeventig jaar oude kaart van Museum Bescherming Bevolking blijken na restauratie door VANWAARDE veel nieuwe ontdekkingen te zijn gedaan.
Locatiemanager Riko van der Stap en allround vrijwilliger Hans Carels van Museum Bescherming Bevolking werden verrast. Tijdens de presentatie van het herstelwerk door VANWAARDE, zijn veel mooie nieuwe ontdekkingen gedaan.
De regiokaart Haaglanden/Rotterdam Rijnmond van 3x3 meter hangt al sinds 1952 in het Bunkercomplex Park Overvoorde te Rijswijk. Deze bunker, ooit door de Duitse bezetters gebouwd, werd destijds ingezet als commandopost, als oefen- en trainingslocatie voor de dienst Bescherming Bevolking. Deze belangrijke Civiele hulpverleningsorganisatie van zo’n 165.000 vrijwilligers en nog eens 35.000 betaalde krachten was in het leven geroepen door het Ministerie van Binnenlandse Zaken toen de Koude Oorlog en daarmee de Russische dreiging groter werd. Op de tactische kaart werden scenario’s uitgedacht voor het kringcommando van de A-kring Zuid Holland, hoe te reageren ten tijde van een 3e wereldoorlog of (kern)bominslag. Je ziet op microniveau straatjes en aanduidingen en hierop werden de inzetgebieden van de civiele hulpverleningstroepen bepaald. Deze periode van de Koude Oorlog liep tot 1969. In 1969 is het kringcommando verhuisd naar een modernere bunker die tevens bestand was tegen radioactieve straling, en kreeg daar de beschikking over een modernere kaart.
“De kaart geeft de historische waarde van de periode van de Bescherming Bevolking tijdens de Koude Oorlog heel goed weer.”
Broze kaart door waterschade en schimmel
De bunker is ook na 1969 volledig intact gebleven en heeft diverse functies gehad. Onder andere een brandweer oefenlocatie. In 2014 werd het complex het huidige Museum Bescherming Bevolking, met bijzondere dank aan de heer Mark Witte (overleden 2013); initiator, verzamelaar en stuwende kracht van de Nationale Collectie Bescherming Bevolking (NCBB).
Veiligheidsinstituut (NVI)
Van deze authentieke originele kaart op dit formaat zijn er niet veel in Nederland gemaakt en bewaard gebleven. Riko van der Stap: “De kaart laat heel goed de periode van de wederopbouw zien na WOII, deze zie je goed terug in de segmenten en laagjes van de kaart. De kaart geeft de historische waarde van de periode van de Bescherming Bevolking tijdens de Koude Oorlog heel goed weer.”
De klimatologische omstandigheden in het bunkercomplex zijn helaas niet goed voor een papieren landkaart. Tevens heeft de bunker ooit met een meter water vol gestaan, tijdens een brandweeroefening in 2010. Daardoor heeft de kaart aanzienlijke schade opgelopen. In 2018 is besloten de kaart te laten restaureren. Dankzij de inzet van Riko en het team werden sponsors en fondsen aangetrokken en kon VANWAARDE de opdracht vanaf juli 2020 uitvoeren. Riko: “Het is belangrijk ons nationaal historisch erfgoed te bewaren en bijvoorbeeld ook aan de jeugd te kunnen laten zien. Je komt zo’n kaart niet zo snel meer tegen. Nu is alles steeds meer digitaal.”
Nieuwe ontdekkingen tijdens restauratieproces
Het herstelproces is door Tycho Kloeg, specialistisch boek- en papierrestaurateur bij VANWAARDE, in stappen ingezet. De kaart bestaat origineel uit 9 aan elkaar getapete delen. Om de kaart van 3 x 3 meter te kunnen restaureren is deze eerst in 6 delen verdeeld. Tycho: “De moeilijkheidsgraad van het project zit erin dat gedeeltes met dubbelzijdig tape aan elkaar zijn geplakt en als geheel zijn verlijmd. Door het verlijmen wordt het papier vochtig en gaat het uitzetten. Waar het papier met tape vastzit, gaat het uitzetten en dan krijg je spanningen in het papier waardoor plooien ontstaan.“ Na het delen van de kaart zijn de schimmelplekken verwijderd met gammabestraling en is het doek waarop de kaart bevestigd zat verwijderd. De kaartdelen zijn gedoubleerd en opnieuw versterkt door middel van Japans papier dat veel flexibeler is dan Westers papier. Tijdens het werk bleek dat er door de jaren heen veel aanpassingen en vernieuwingen op de stedelijke plattegrond zijn gedaan. Tycho: “Het leuke van het proces, en wat ook de opdrachtgevers nooit hadden kunnen zien, waren de hoeveelheid kleine veranderingen die zijn aangebracht op de kaart. Soms bestond de kaart wel uit 3 lagen, lieten deeltjes los en kwam daar nieuwe geschiedenis naar voren. De Scheveningse pier is bijvoorbeeld los geconserveerd. Ook heeft de eerste laag van de kaart geen kaderlijnen, deze blijken later aangebracht. Maar als er stukken van de kaart weg zijn, dan laten we dat zo. We schrijven zelf geen geschiedenis.” Als laatste stap is de kaart op gatorfoam geplakt, dat veel beter tegen de klimaatomstandigheden in de bunker kan en waardoor de kaart mooi strak opnieuw tentoongesteld kan worden.
“Als er stukken van de kaart weg zijn, dan laten we dat zo. We schrijven zelf geen geschiedenis.”
Het belang van historisch erfgoed
Voor VANWAARDE en de specialisten is het altijd een grote eer om aan bijzonder historisch erfgoed te mogen werken. Het belang om zaken van historische waarde te restaureren om zo te kunnen bewaren voor toekomstige generaties zit diep in het DNA van het bedrijf geworteld. En ook de opdrachtgevers zorgen voor veel inspiratie en nieuwe kennis. Tycho: ”Dat de kaart al zeventig jaar op diezelfde plek hangt, echt gebruikt werd en je zo de geschiedenis kunt zien, vind ik heel bijzonder en interessant. En ook de mensen die het erfgoed bewaken, zoals Riko en Hans, zijn heel belangrijk en inspirerend. Voordat ik aan dit object begon, hebben zij mij uitgebreid gebriefd over de historie en hun wensen.”
Wanneer de kaart precies terugkomt in het bunkercomplex moet nog gezamenlijk afgestemd worden. Hij wordt in elk geval prachtig uitgelicht opnieuw tentoongesteld op zijn originele plaats, zodat bezoekers van het museum alle nieuwe ontdekkingen goed kunnen zien. Riko: ”We zijn heel erg content met het resultaat. Tycho en VANWAARDE hebben super werk geleverd. We zijn zelf ook weer opnieuw geïnspireerd en nog enthousiaster over de kaart geworden.”
Breng vooral een bezoek aan het Museum Bescherming Bevolking en kijk voor meer informatie op:
De regiokaart Haaglanden/Rotterdam Rijnmond van 3x3 meter hangt al sinds 1952 in het Bunkercomplex Park Overvoorde te Rijswijk. Deze bunker, ooit door de Duitse bezetters gebouwd, werd destijds ingezet als commandopost, als oefen- en trainingslocatie voor de dienst Bescherming Bevolking. Deze belangrijke Civiele hulpverleningsorganisatie van zo’n 165.000 vrijwilligers en nog eens 35.000 betaalde krachten was in het leven geroepen door het Ministerie van Binnenlandse Zaken toen de Koude Oorlog en daarmee de Russische dreiging groter werd. Op de tactische kaart werden scenario’s uitgedacht voor het kringcommando van de A-kring Zuid Holland, hoe te reageren ten tijde van een 3e wereldoorlog of (kern)bominslag. Je ziet op microniveau straatjes en aanduidingen en hierop werden de inzetgebieden van de civiele hulpverleningstroepen bepaald. Deze periode van de Koude Oorlog liep tot 1969. In 1969 is het kringcommando verhuisd naar een modernere bunker die tevens bestand was tegen radioactieve straling, en kreeg daar de beschikking over een modernere kaart.
“De kaart geeft de historische waarde van de periode van de Bescherming Bevolking tijdens de Koude Oorlog heel goed weer.”
Broze kaart door waterschade en schimmel
De bunker is ook na 1969 volledig intact gebleven en heeft diverse functies gehad. Onder andere een brandweer oefenlocatie. In 2014 werd het complex het huidige Museum Bescherming Bevolking, met bijzondere dank aan de heer Mark Witte (overleden 2013); initiator, verzamelaar en stuwende kracht van de Nationale Collectie Bescherming Bevolking (NCBB).
Veiligheidsinstituut (NVI)
Van deze authentieke originele kaart op dit formaat zijn er niet veel in Nederland gemaakt en bewaard gebleven. Riko van der Stap: “De kaart laat heel goed de periode van de wederopbouw zien na WOII, deze zie je goed terug in de segmenten en laagjes van de kaart. De kaart geeft de historische waarde van de periode van de Bescherming Bevolking tijdens de Koude Oorlog heel goed weer.”
De klimatologische omstandigheden in het bunkercomplex zijn helaas niet goed voor een papieren landkaart. Tevens heeft de bunker ooit met een meter water vol gestaan, tijdens een brandweeroefening in 2010. Daardoor heeft de kaart aanzienlijke schade opgelopen. In 2018 is besloten de kaart te laten restaureren. Dankzij de inzet van Riko en het team werden sponsors en fondsen aangetrokken en kon VANWAARDE de opdracht vanaf juli 2020 uitvoeren. Riko: “Het is belangrijk ons nationaal historisch erfgoed te bewaren en bijvoorbeeld ook aan de jeugd te kunnen laten zien. Je komt zo’n kaart niet zo snel meer tegen. Nu is alles steeds meer digitaal.”
Nieuwe ontdekkingen tijdens restauratieproces
Het herstelproces is door Tycho Kloeg, specialistisch boek- en papierrestaurateur bij VANWAARDE, in stappen ingezet. De kaart bestaat origineel uit 9 aan elkaar getapete delen. Om de kaart van 3 x 3 meter te kunnen restaureren is deze eerst in 6 delen verdeeld. Tycho: “De moeilijkheidsgraad van het project zit erin dat gedeeltes met dubbelzijdig tape aan elkaar zijn geplakt en als geheel zijn verlijmd. Door het verlijmen wordt het papier vochtig en gaat het uitzetten. Waar het papier met tape vastzit, gaat het uitzetten en dan krijg je spanningen in het papier waardoor plooien ontstaan.“ Na het delen van de kaart zijn de schimmelplekken verwijderd met gammabestraling en is het doek waarop de kaart bevestigd zat verwijderd. De kaartdelen zijn gedoubleerd en opnieuw versterkt door middel van Japans papier dat veel flexibeler is dan Westers papier. Tijdens het werk bleek dat er door de jaren heen veel aanpassingen en vernieuwingen op de stedelijke plattegrond zijn gedaan. Tycho: “Het leuke van het proces, en wat ook de opdrachtgevers nooit hadden kunnen zien, waren de hoeveelheid kleine veranderingen die zijn aangebracht op de kaart. Soms bestond de kaart wel uit 3 lagen, lieten deeltjes los en kwam daar nieuwe geschiedenis naar voren. De Scheveningse pier is bijvoorbeeld los geconserveerd. Ook heeft de eerste laag van de kaart geen kaderlijnen, deze blijken later aangebracht. Maar als er stukken van de kaart weg zijn, dan laten we dat zo. We schrijven zelf geen geschiedenis.” Als laatste stap is de kaart op gatorfoam geplakt, dat veel beter tegen de klimaatomstandigheden in de bunker kan en waardoor de kaart mooi strak opnieuw tentoongesteld kan worden.
“Als er stukken van de kaart weg zijn, dan laten we dat zo. We schrijven zelf geen geschiedenis.”
Het belang van historisch erfgoed
Voor VANWAARDE en de specialisten is het altijd een grote eer om aan bijzonder historisch erfgoed te mogen werken. Het belang om zaken van historische waarde te restaureren om zo te kunnen bewaren voor toekomstige generaties zit diep in het DNA van het bedrijf geworteld. En ook de opdrachtgevers zorgen voor veel inspiratie en nieuwe kennis. Tycho: ”Dat de kaart al zeventig jaar op diezelfde plek hangt, echt gebruikt werd en je zo de geschiedenis kunt zien, vind ik heel bijzonder en interessant. En ook de mensen die het erfgoed bewaken, zoals Riko en Hans, zijn heel belangrijk en inspirerend. Voordat ik aan dit object begon, hebben zij mij uitgebreid gebriefd over de historie en hun wensen.”
Wanneer de kaart precies terugkomt in het bunkercomplex moet nog gezamenlijk afgestemd worden. Hij wordt in elk geval prachtig uitgelicht opnieuw tentoongesteld op zijn originele plaats, zodat bezoekers van het museum alle nieuwe ontdekkingen goed kunnen zien. Riko: ”We zijn heel erg content met het resultaat. Tycho en VANWAARDE hebben super werk geleverd. We zijn zelf ook weer opnieuw geïnspireerd en nog enthousiaster over de kaart geworden.”
Breng vooral een bezoek aan het Museum Bescherming Bevolking en kijk voor meer informatie op:
Geplaatst op 29-09-2020
< VorigeVolgende >
Share on:
.gif)
